Τα Γιάλτρα βρίσκονται σε μια περιοχή που η γεωφυσική τους θέση,
λόγω θάλασσας και καταπράσινου περιβάλλοντος
τα κατατάσσει σε προνομιούχο μέρος.
Η περιοχή κατοικείται από την αρχαιότητα.
Την περίοδο της Κλασσικής αρχαιότητας, η πόλη ΑΘΗΝΑΙ-ΔΙΑΔΕΣ,
τοποθετείται από πολλούς ερευνητές στην περιοχή των Γιάλτρων.
Οι απόψεις των διίστανται, σε ότι έχει σχέση με τους κατοίκους της.
Μπορεί να ήταν άποικοι ή κληρούχοι Αθηναίοι,
ή εκτοπισμένοι πολιτικοί αντίπαλοι της Αθήνας.
*Η τεκμηριωμένη όμως άποψη του Άγγλου γλωσσολόγου και αρχιτέκτονα Michael Ventris(Μίκαελ Βέντρις)
που αποκρυπτογράφησε την αρχαία γραφή,
ΓΡΑΜΜΙΚΗ Β, είναι σημαντική.
Στο βιβλίο "Documents in Mycenaean Greek"(Έγγραφα γραμμένα με την Μυκηναϊκή διάλεκτο)που έγραψε σε συνεργασία με τον John Chadwick(Τζών Τσάντγουικ),
καταγράφονται σε συνημμένο χάρτη οι λιμένες της Μινωικής Αυτοκρατορίας,
που πολλοί από αυτούς εξελίχθηκαν σε πόλεις.
Μεταξύ αυτών είναι και οι ΑΘΗΝΑΙ ΔΙΑΔΕΣ,
που κίνησαν το ανασκαφικό ενδιαφέρον του αρχαιολόγου Μανώλη Ανδρόνικου, πριν ασχοληθεί με τις ανασκαφές της Βεργίνας.
Πλήθος αρχαιολογικοί θησαυροί ανακαλύφτηκαν,
κατά τύχη από τους αγρότες των κτημάτων της περιοχής.
Επιτύμβιες στήλες, κοσμήματα νομίσματα, κομμάτια από γλυπτά,
από την κλασσική αρχαιότητα ως την εποχή της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.
Όσα περισώθηκαν από αυτά, εκτίθενται στο αρχαιολογικό μουσείο Χαλκίδας.
Βρέθηκαν ακόμη και μέρος από τείχη ρωμαϊκών λουτρών.
Τα ιαματικά λουτρά είναι όμοια με της Αιδηψού στην σύνθεσή τους.
Από σεισμούς είχαν προσχωθεί και δεν χρησιμοποιούνταν,πριν το 1874΄.
Όμως ο σεισμός στις 20 Σεπτεμβίου 1874(με επίκεντρο τον Αγιο Κωνσταντίνο Αταλάντης) ήταν πάλι η αιτία να ξεπηδήσουν απο τα έγκατα της γης
και το καυτό ιαματικό νερό, έβρεξε ζεστή βροχή στο χωριό που είναι δυο χιλιόμετρα πιο ψηλά.
Το κτήμα ήταν της οικογένειας Μαραβέλη
και πολύ στεναχωρήθηκαν οι πρόγονοι μου που τους κατέστρεψε τις καλλιέργειες.
Δεν είχε αρχίσει ακόμη η τουριστική ιαματική εκμετάλλευση των νερών...
όπως ήταν απο πάντα στα Λ.Αιδηψού.
Θυμάμαι μικρό κοριτσάκι περί το 1965 τις 2 ρηχές δεξαμενές του νερού,
ακριβώς μετά την πηγή, που είχαν χτιστεί πριν πάρα πολλά χρόνια απο την οικογένεια,
για να 'στεκεται' το νερό πριν υπερχειλίσει στο πλα'ι'νό αυλάκι που έτρεχε προς την θάλασσα λίγα μέτρα πιο κάτω.
Με αυτο τον τρόπο, είχαν πιο χλιαρό νερό ,
χωρίς να το νοθεύουν με του δικτύου,
και διοχετεύονταν στους λουτήρες που υπήρχαν,
μικρό δωματιάκι το καθένα, για την χρήση των λουόμενων για ίαση.
Ακριβώς απέναντι υπήρχε ένα μικρό οίκημα με δυο δωμάτια,
το ένα με πάγκους για την αναμονή, αλλά και την προφύλαξη απο τον καύσωνα
και τις καιρικές συνθήκες, το άλλο το ονόμαζαν ιατρείο
και ο παππούς μου το είχε και για γραφείο του.
Μια φορά την εβδομάδα, κάθε Παρασκευή,
έρχονταν ο γιατρός απο τα Λουτρά Αιδηψού νομίζω,
για να εξετάσει τους ασθενείς που ήθελαν να κάνουν τα λουτρά τους εδώ.
Εχω δει ανθρώπους να έρχονται με αναπηρικό καροτσάκι και να φεύγουν περπατώντας.
Ή άνθρωποι με τρομερές ημικρανίες και να γίνονται καλα΄.
Συνήθως έρχονταν άνθρωποι απο την Θεσσαλία.Και μάλιστα κι αγρότες προς το τέλος Αυγούστου καθώς τελείωνε η περίοδος των ποτισμάτων στις καλλιεργειες του βαμβακιού.
Ούτε και έδωσαν πολύ σημασία να το κατοχυρώσουν οι δικοί μου,μονον έπαιρναν το μικρό μερίδιο που έβγαινε απο την εκμετάλλευση των νερών.
και μετά πολλά χρόνια αποφάσισαν να πουλήσουν το κτήμα με τους λουτήρες και τις δεξαμενές, σε κάποιο κυριο ευκατάστατο απο την Θεσσαλία,
είχαν να λαμβάνουν καμιά 50αριά κληρονόμοι.!!!
Εν έτει 2019 που βρέθηκα εκεί για τα του κτηματολογίου, ήταν κλειστά.
Ο ιδιοκτήτης είχε πεθάνει και η κληρονόμος του δεν ενδιαφερόταν να τα λειτουργεί.
Έγκλημα είναι, είπα στα ξαδέλφια μου,
πρέπει να κανει κάτι η κοινότητα να αξιοποιηθούν.
Φήμες έλεγαν πως ίσως τα έπαιρνε τα νερά το Club Med ,
με σωλήνες να τα πάει στις εγκαταστασεις του,
2-3 χλμ πιο πέρα στο Γρεγολίμανο προς τον Α'ι' Γιώργη Λιχάδας.
*Με την αποχώρηση των Τούρκων τον 19ο αιώνα, όλη η περιοχή Γιάλτρα απο το Γρεγολίμανο(Μονογάι) ως την πίσω πλευρά του όρους Τελέθριο,
περιοχή 'Μαραθιά' και μέχρι την περιοχή 'Ροδοδάφνη' των Λουτρών Αιδηψού,
αγοράστηκε από τους κατοίκους του χωριού.
Για τις αγοραπωλησίες αυτές εκδόθηκαν πράξεις που υπάρχουν στα αρχεία του πρώην δήμου Γιάλτρων.
Από τα μέσα του 19ου αιώνα ο δήμος Γιάλτρων
είναι πληθυσμιακά και οικονομικά πολύ δυνατός.
Με δικό του δημοτικό σχολείο,
το δεύτερο μετά της Ιστιαίας στη Βόρεια Εύβοια,με τελωνείο και επίσημο λιμάνι.
Είχε περίπου 3000 κατοίκους απο ότι φαίνεται απο τα υπάρχοντα στοιχεία.
(Απο αφηγήσεις του παππού μου Σεραφείμ Κ.Μαραβέλη(1901-1979),
που κι αυτός τα άκουσε από τον πατέρα του Κωνσταντή Μαραβέλη,
το βιοτικό επίπεδο των κατοίκων του χωριού, ήταν καλό.
Σ'αυτό συνέτεινε όχι μόνον η ασχολία με την καλλιέργεια των αμπελώνων,
της αλιείας,των ελαιόδεντρων,
την ρητινοσυλλογή και των εσπεριδοειδών,
αλλά και η μετανάστευση στην Αμερική στις αρχές του 1900 περίπου).
Πολιούχος Αγιος του χωριού ο Αγ.Νικόλαος χτισμένος το 1884 σε μια πανοραμική θέση.
Με ξυλόγλυπτο τέμπλο και ρολόι που χτυπάει τις ώρες 132 χρόνια περίπου.
Η μια απο τις βρύσες του χωριού,
η Μπακανόβρυση,που είναι απέναντι απο το πατρικό του αείμνηστου πατέρα μου,
εγκατάληψη κι εδω
χτίστηκε το 1904 με δωρεά του Αβέρωφ.
Ήταν τόσο πολλά τα αμπέλια που σχεδόν κάθε οικογένεια,
είχε το δικό της πατητήρι και το δικό της βαρελόσπιτο
(το σπιτάκι που φύλαγαν τα μεγάλα ξύλινα βαρέλια με το κρασί).
Αυτά τα πέτρινα χαμόσπιτα,τα λέγαμε βαρελόσπιτα.
Τα σπίτια των βαρελιών του κρασιού.
Κάθε οικογένεια αποθήκευε το κρασί της
σε μεγάλα βαρέλια τόσο μεγάλα που μικρά παιδια ,
μπαίναμε κρυφά μέσα και παίζαμε,τέλος Αυγούστου,
που οι άντρες τα καθάριζαν για να υποδεχτούν την νέα σοδειά.!
Εκτός αυτών είχαν και τα πατητήρια, τις λεγόμενες καρούτες.
Ήταν κι αυτά πέτρινα χτίσματα που τα είχαν για το πάτημα των σταφυλιών
και την συλλογή του μούστου,
τετράγωνα στο μέγεθος, ορθογώνια στο ύψος.
Ενδιάμεσα ξύλινο πάτωμα με αέρα μικρό ανάμεσα στις σανίδες για να ρέει ο μούστος καθώς πατούσαν τα σταφύλια,
στο κάτω μέρος του ήταν η δεξαμενή,
συνήθως ένα με δυο σκαλάκια πιο ψηλά απο το λιθόστρωτο δρομάκι.
Από αυτήν στο μπροστινό κάτω κεντρικό μέρος της, υπήρχε κάνουλα,
που έδινε τον μούστο στα δοχεία για την μεταφορά τους στα βαρέλια,
μέσα στο βαρελόσπιτο.
Καθώς και για τις γλυκιές δημιουργίες των νοικοκυράδων,
που παρά πέρα,ήδη είχαν ανάψει φωτιά κι επάνω τις έβραζε
ο φρεσκοστυμμένος μούστος, για την δημιουργία σουτζουκιών
( Φέτος ο ανιψιός μου μαζί με την μαμά εννοείται, έφτιαξαν σουτζούκια)
..έβλεπες ολόκληρες αρμαθιές απο αμύγδαλα και καρύδια,
ενα παρα ενα, περασμένα σε κλωστή απο στημόνι αργαλειού,
να περιμένουν το ..βάπτισμα στον χυλό που σιγόβραζε.
Για να έχει επιτυχία το σουτζούκι, έπρεπε να το 'βαπτίσεις'
καμιά 10ρια φορές και μετα να κρεμαστούν μεσα σε σίτες ή γάζες,
για την αποφυγή των σφηγκών ή των μυγών.
Όταν στέγνωναν καλά, τοποθετούνταν μέσα σε χαρτόκουτα,
εναλλάξ με λαδόκολλες και φυλάσσονταν για τις κρύες νύχτες του χειμώνα.
Γλυκό μεζεδάκι για όλους μας.
Από τον βρασμένο μούστο έφτιαχναν και το υπέροχο πετιμέζι,
που φυλαγμένο μέσα σε γυάλινα μπουκάλια,
ακόμη και με φρεσκοψημένο ψωμί από τον φούρνο, έδινε βούτες λαχταριστές.!!!!
Και βέβαια τις ολόφρεσκες μουσταλευριές και τα μουστοκούλουρα.!!!!
Τον υπόλοιπο χρόνο η χρήση της καρούτας, ήταν σαν αποθήκη των άχυρων και των καρπών για τα ζώα.
Λόγω της μεγάλης παραγωγής κτίστηκε και οινοποιείο κοινοτικό,
που τα περισσότερα κρασιά του τα διοχέτευε προς την Μαγνησία.
Εγκαταλειμμένο κι αυτό στην μοίρα του το είδα.
φωτογραφίες απο:https://voriaevia.blogspot.com/2010/12/blog-post_11.html
.
*Σήμερα το χωριό των Γιάλτρων με περίπου 500 κατοίκους,
είναι σε μια δύσκολη μεταβατική περίοδο.
Με πολλά από τα πέτρινα σπίτια του εγκαταλειμμένα,
που πολλά απο αυτά είναι του 18ου και 19ου αιώνα,
αρχικά λόγω της εξωτερικής μετανάστευσης
και κατόπιν της εσωτερικής προς τις πόλεις και κυρίως την Αθήνα.
Αγοραστικό ενδιαφέρον για σπίτια στην περιοχή δείχνουν Γάλλοι και Γερμανοί.
Δεν ξέρω αν η απόφασή τους αυτή έχει να κάνει με την πανέμορφη
θέση της περιοχής ή την χιλιάδων ετών ιστορία της.
Όπως κι άν εχει είναι ωφέλιμο για την ανάπτυξη του τόπου.
Μέσα απο την δύσκολη οικονομική κρίση που βιώνουμε οι συμπατριώτες μου,
άνθρωποι εργατικοί και πανέξυπνοι προσπαθούν είτε με τον τουρισμό
είτε με άλλες δραστηριότητες να κρατήσουν ζωντανό αυτό το ευλογημένο μέρος.
Τα Γιάλτρα με την πανοραμική θέα στον όρμο των Γιάλτρων που μοιάζει σαν λίμνη,
τον κόλπο της Αιδηψού και την θέα προς την Φθιώτιδα,
τα δαντελωτά ακρογιάλια με την καταγάλανη θάλασσα,
τα καλντερίμια του χωριού που θυμίζουν Αιγαιοπελαγίτικα νησιά,
τα πολλά εξωκλήσια του που έχουν ιστορία πάνω απο 100 έτη,
μπορούν να προσελκύσουν εκατοντάδες επισκέπτες.
Με την σωστή αξιοποίηση.
Τα φρέσκο αλιευμένα ψάρια και θαλασσινά,
το αγνό μέλι που παράγουν επι δεκαετίες,
το ντόπιο κρασί και το τσίπουρο, οι μεζέδες και οι φιλόξενοι κάτοικοι
θα κάνουν αυτό τον τόπο να ξανά ανθίσει.
Υ.Γ. Τα ιστορικά στοιχεία είναι αποτέλεσμα πολυήμερης αναζήτησης μου στο διαδύκτιο.
Δεν μου είναι εύκολο να τα παραθέσω ως βιβλιογραφία,
γιατί πολλές φορές ήταν παρόμοια όλα.
Τα λαογραφικά στοιχεία και κάποια οικογενειακά,
είναι αναμνήσεις αφηγήσεων των προγόνων μου.
Οι φωτογραφίες είναι απο:Ιωσήφ Μανωλόπουλος,
Αναστασία Γκιατίλη,Ζωή Δούνα,Γιούλη Μαραβέλη,Tamila Tavdishvili Kiprianos Martzuchos,
voriaevoia blogspot και απο το διαδίκτυο.
Γιούλη Μαραβέλη 28/9/2014 και 8\1\2021
